پارسیگ

پیشنهادی برایِ نگارشِ فارسی به خطِ لاتین

پائیزِ ۱۴۰۴

پیشگفتار

آواها و نویسه‌ها

الفبا

ALPH-1 پارسیگ دارایِ ۲۹ نویسه است که هر کدام دارای گونه‌یِ کوچک و بزرگ هستند. استفاده از ماکرون (macron) به‌جایِ هفتک (caron) (همانطور که در الفبایِ دوم انجام شده) خوانایی را بهبود می‌بخشد زیرا علامتِ تفکیک از لحاظِ دیداری به نویسه‌یِ پایه‌یِ خود نزدیک‌تر است. اعمال ماکرون‌ها به طورِ یکسان روی حروف a، s و z نیز الفبایِ هماهنگ‌تری را ایجاد می‌کند. اگرچه طرح‌بندی‌هایِ صفحه‌کلید مناسب با کلیدهای اختصاصی برای s̄ و z̄ وجود دارد (و می‌توان آنها را در تلفن‌هایِ همراه نیز با استفاده از برنامه‌هایی مانندِ xkeyboard تهیه کرد)، کاراکترهایِ یونیکدِ تک‌کدِ اختصاصی باید در آینده به طورِ ایده‌آل اتخاذ شوند.

نویسه‌ها:
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z ā s̄ z̄
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Ā S̄ Z̄

ALPH-2 جایی که کاربردِنشانه‌هایِ زیروزبری معقول نیست (مثل نشانیِ ایمیل یا URL)، می‌توان آن‌ها را حذف کرد: sedā, seda; hams̄ahri, hamsahri; moz̄de, mozde.

ALPH-3 در مرتب‌سازیِ الفبایی، حرف‌های نشانه‌دار با پایه‌حرفِ خود هم‌گروه می‌شوند:
A (Ā), …, S (S̄), …, Z (Z̄).

ALPH-4 هر حرف یک نامِ قراردادی دارد (برگرفته از IPA2 Pársik):
am (ām), be, ci, de, em, fi, ge, he, im, je, ki, li, mi, ne, om, pi, qu, re, se (s̄e), ti, um, vu, dove, xe, ye, ze (z̄e).
برایِ نام‌هایِ خاص/بیگانه ممکن است حروفِ دیگر لاتین بیاید: André, Miró.

واکه‌ها

پارسیگ ۶ واکه و یک واکه‌‌یِ مرکب دارد:

VOW-1 نویسه‌ی w تنها پس از o می‌آید و پیوندِ ow همیشه تک‌هجایی است.
VOW-2 واکه‌های کوتاه: a, e, o. واکه‌های بلند: ā, i, u و پیوندِ ow.
VOW-3 (اجتناب ازiy). هنگامی که y تنها بازتاب‌دهنده‌یِ یک گذارِ روان میانِ واکه‌ها است، پس‌از i از y بپرهیزید: xiābān (¬xiyābān), xubi e (¬xubi ye), biābān (¬biyābān). 
این کار تنها هنگامی انجام می‌گیرد که در وام‌واژه‌ای عربی y تشدید داشته باشد وiy تلفظ شود (نگاه کنید به GEM-2).

همخوان‌ها

پارسیگ ۲۲ همخوان دارد:

تشدید

GEM-1 در وام‌واژه‌هایِ عربی، همخوانِ مشدد دو بار نوشته می‌شود: mokarrar, tamannā, moaddel, ezzat.
GEM-2 اگر مشدد در خطِ فارسی ی باشد و به‌صورتِ iy تلفظ شود، iy نوشته می‌شود (برگرفته از Dabire): tahiye, vāqeiyat.
GEM-3 همخوانِ پایانِ واژه معمولاً مشدد نوشته نمی‌شود؛ بازتابِ تشدید بر پایهٔ تلفظ است: xat, dastxat, xatti, xattāt.

انسداد چاکنایی/مول (mul)

«مول» (برگرفته از IPA2 Pársik) یا درنگِ کوتاه به انسدادِ چاکنایی (ع/ء) اشاره دارد. در وام‌واژه‌هایِ عربی، انسداد چاکنایی به‌ندرت در فارسی تلفظ می‌شود؛ اغلب تنها یک درنگِ کوتاه وجود دارد که آن را با آپاستروف (’) نشان می‌دهیم.

• GS-1 در آغازِ واژه نوشته نمی‌شود: azemat, ebādat, orf.
• GS-2 میانِ واکه‌ها نوشته نمی‌شود – چه در یک واژه و چه در خارج از مرزهای تکواژ/واژه: sāat, moallem, faāl, jāmee, tarh e jāme e behdās̄t, exterā e bozorg, now e digar, sariosseyr, tolu e xors̄id.
• GS-3 در پایانِ واژه پس‌از واکه نوشته نمی‌شود: morabba, exterā, jāme, sari, hamnow, tolu.
• GS-4 صرف، اشتقاق و ترکیب بر وجودِ آپاستروف تأثیری ندارد:onoq → badonoq; otāq → hamotāqi; aziz → Abdolaziz; eddeā → poreddeā; sari → sarian; exterā → exterāi.
• GS-5 در غیرِ این صورت، مول براساسِ تلفظ نوشته می‌شود: s̄am’, ba’d, mas’ul.

حذف، میان‌هِشت و دگرگونیِ آوایی

ELI-1 این رخدادها مستقیماً نوشته می‌شوند. یعنی املا از تلفظِ واقعی پیروی می‌کند. در زبان‌هایِ دیگر، حذف گاهی با آپاستروف مشخص می‌شود؛ با این حال، در اینجا آپاستروف برای مول در نظر گرفته شده است. یک علامتِ اضافی به خوانایی کمکی نمی‌کند، به خصوص از آنجایی که حذفِ آوا در زمینه‌هایِ محدود و قابل پیش‌بینی در فارسی رخ می‌دهد و در کاربردِ محاوره‌ای بسیار رایج است. (چنین علامتی خواناییِ متون محاوره‌ای را به‌شدت تحتِ تأثیر قرار می‌دهد. اسپانیایی، یکی دیگر از دستورخط‌هایِ عمدتاً آوایی، نیز چنین علامتی را برایِ حذف ندارد).

نمونه‌ها: natavān, natvān; mehrbān, mehrabān; peyrow, peyravi.

ادغام

CON-1 کوتاه‌شدن در آغاز یا پایانِ واژه/واژه‌بست به‌صورت مستقیم نوشته می‌شود. اگر بر اثر کوتاه‌شدن، جزئی بی‌واکه شود، با خطِ پیوند با واژه‌ای نوشته می‌شود که با آن خوانده‌ می‌شود: gar (agar), v‑in (va in), sedā‑m (sedā yam).

تکواژگونه‌ها

ALLO-1 تکواژگونه‌‍‌ها بر پایه‌ی تلفظ نوشته می‌شوند: ces̄m, cas̄m; ju, juy; jelow, jolow, jelo, jolo.

ALLO-2 در نوشتارِ محاوره‌ای نیز به همین‌گونه: bārān, bārun; digar, dige.

املایِ آزادِ برخی از اسامیِ خاص

PROP-1 نامِ افراد/شرکت‌ها/نشان‌ها/فراورده‌ها ممکن است در مواردی که مرسوم است از این قوانین پیروی نکند: Arash, Āras̄; Saipa, Sāypā.

شکسته‌نویسی (انتهایِ سطر)

HYPH-1 هنگامِ شکستنِ یک واژه در انتهایِ یک سطر، یک هجا را جدا نکنید: xā‑ne; le‑bāshā; lebās‑hā.

پیوسته/جدانویسی و خط‌ِ پیوند

جدانویسی

FORM-S-1 صورتِ ساده‌ی مصدر/فعل در همه‌ی مصدرها/فعل‌هایِ مرکب جدا می‌نشیند؛ جزءِ غیرِفعلی مستقل در نظر گرفته می‌شود: yād gereftan, yād nagereftan, yād migiram, yād nemigiram; dar raftan, dar naraftan, dar miravam, dar nemiravam; gerdeham āmadan.
FORM-S-2 نام‌هایِ خاص با پیوندِ e / o جدا نوشته می‌شوند (حَتی اگر یک تکیه داشته باشند): Xiābān e Rudaki; Xāvar e Dur; Kas̄k o Bādemjān.
FORM-S-3 واژه‌بست‌ها (واژه‌هایِ بی‌تکیه و وابسته‌ی آوایی) جدا نوشته می‌شوند؛ ازاین‌رو، ضمایرِ ملکی/مفعولیِ پی‌بستی، صورت‌هایِ کوتاهِ بودن، پیوندهای e / o، نشانهٔ نکره i و ندا ā جدا می‌آیند: dast e man, man o to, doxtar emān, pesar i, bidār im.

استفاده از خطِ پیوند برایِ واژه‌بست‌ها به عنوانِ یک قاعده‌ی کلی، باعثِ ایجادِ خطوطِ پیوندِ بسیاری در متنِ جاری می‌شود و خوانایی را کاهش می‌دهد. همچنین تایپِ فاصله‌ آسان‌تر و طبیعی‌تر از خطِ پیوند است. بنابراین، واژه‌بست‌ها با فاصله نوشته می‌شوند، نه با خطِ پیوند.
FORM-S-4 حروفِ اضافه‌یِ مرکبِ دارایِ e جدا نوشته می‌شوند: zir e; kenār e; barāy e; bedun e.

پیوسته‌نویسی

FORM-D-1 وندها (صرفی یا اشتقاقی) با بن پیوسته می‌آید: guyand, miguyand, daftarhā, āqāyān, bozorgtar, bālātarin, bozorgi, dānes̄, dānes̄mand, bimārestān, hamkār, benām, bāadab, bikār.

FORM-D-2 قاعده‌یِ پیش‌فرض برای ترکیب‌ها، پیوسته‌نویسی است؛ مشتقاتِ ساخته‌شده از ترکیب‌ها نیز پیوسته می‌مانند.  نمونه‌ها: rang + in → rangin + kamān → ranginkamān; asb + savār → asbsavār + i → asbsavāri. ketābxāne, toxmemorq, goftogu, pākkon, barfpākkon, yāddās̄t, qulpeykar, qadboland, sarxorde, azxodgozas̄te, conin, conān, yekdigar, xis̄tan, ānce, injā, pasaz.

خط‌ِ پیوند

FORM-H-1 در ترکیب‌های ناآشنا/مناسبتی/طولانی برای آسانیِ خواندن، خط‌ِ پیوند بگذارید و آن را در مرزِ زیرترکیب‌هایِ طبیعی بنشانید: raves̄ e sang‑dar‑miān, kam‑dardesarsāz, tāze‑be‑dowrān‑reside.
FORM-H-2 در کاربردِ موقتیِ یک گروهِ واژگانی به‌منزله‌ی یک واژه، می‌توان با خط‌ِ پیوند نوشت: hamin man‑bemiram‑nāz‑nakonhā.
FORM-H-3 پس از یک نویسه/کوته‌نوشت که چون واژه به‌کار می‌رود (در صرف/واژه‌سازی/ترکیب)، خط‌ِ پیوند می‌آید: n‑om, g‑hā, p‑dār.
FORM-H-4 در ترکیباتی با عناصرِ هم‌رتبه، یا تکراری/نیمه‌تکراری، می‌توان خطِ پیوند به کار برد: irāni‑ālmāni, rafte‑rafte, jurāb‑murāb.

اعداد

با توجه به ویژگی‌هایِ اعداد، آنها به صورتِ جداگانه بررسی می‌شوند.

NUM-1 اعدادِ صحیح/کسریِ حروفی پیوسته نوشته می‌شوند و این دو بخش‌ با o پیوند می‌خورند: davāzdah (12), bistose (23), nohsadocehelopanj (945), semilyunosisadhezār (3,300,000), sepanjom (3/5), bistosepanjom (23/5), bist o sepanjom (20 3/5), bist o dosadom (20.02), bistodosadom (0.22).
NUM-2 ترکیب‌های عدد + واژه پیوسته‌اند: panjruze, bistopanjsāle, sadhezārnafare, yāzdahdarsadi.
NUM-3 بازه‌های تقریبی/برآوردی با خطِ پِیوند می‌آیند: se‑cāhār nafar, do‑se dāne, haftād‑has̄tād tā, cehel‑panjāh darsad.
NUM-4 رقم + پسوند پیوسته است؛ اما رقم + واژه با خط‌ِ پیوند می‌آید: 27om, 27i; 5‑ruze, 25‑sāle, 100,000‑nafare, 11‑darsadi.
NUM-5 حذفِ بخشی از رقم‌ها با آپاستروف نشان داده می‌شود: sāl e 1393; sāl e ’93.

بزرگ‌نویسی

CAP-1 نخستین واژه‌ی جمله با نویسه‌یِ بزرگ می‌آید: Man raftam. U goft: “Man raftam.” Xarid e xub i bud: Yek pirāhan o yek s̄alvār xaridam.
CAP-2 در عنوان/تیتر، واژه‌ی نخست با نویسه‌یِ بزرگ است؛ بزرگ‌نویسیِ دیگر واژه‌های محتوایی اختیاری است: Havādes e emruz / Havādes e Emruz.
CAP-3 صورت‌های خطاب و لقب‌ها پیش/پس از نامِ شخص بزرگ نوشته می‌شوند: Ali Āqā; Āqā ye Bahrāmi; Maryam Xānom; Xānom e Panāhi; S̄āh Abbās; Rezā S̄āh; Karim Xān; Xāje Nasir.
CAP-4 در نام‌هایِ خاصِ چندواژه‌ای، هر واژه‌یِ محتوایی بزرگ نوشته می‌شود: Sāzmān e Melal e Mottahed; Jang e Jahāni ye Dovvom; Zeres̄kpolow bā Morq.
CAP-5 در مشتقات/ترکیبات، نام‌هایِ خاص دیگر بزرگ نوشته نمی‌شوند: Tehrān, tehrāni; Xodā, xodās̄enās.

واژه‌های بیگانه (با خطِ لاتین)

FW-1 وام‌واژه‌ها بر پایهٔ تلفظِ فارسی نوشته می‌شوند: pitzā, tāksi, rādio, oktobr, sigār.
FW-2 نامِ اشخاص/شرکت‌ها/نشان‌ها/فراورده‌ها ۱‑۱ نوشته می‌شود: Wiliam Jones, BMW, New York Times, iPod, Windows.
FW-3 واژه‌های بیگانه‌ی ادغام‌نشده در کاربردِ فارسی، کج و با املایِ اصلیِ خود نوشته می‌شوند: München, London.

واژه‌های بیگانه (دیگر دبیره‌ها)

FW-OS-1 اصل بر تلفظِ فارسی است: moallem, cāy, Z̄āpon.
FW-OS-2 اگر واژه، وام‌واژه/نامِ خاص/نشان/فراورده نیست، کج نوشته می‌شود: ader ka’san va nāvelhā, yo’refa mòmeno bessimā.
FW-OS-3 جزءهایِ عربیِِ ابو و ال همیشه با واژه‌یِ پسین پیوسته می‌آیند؛ اگر ال تحتِ جذب قرار گیرد، با واژه‌یِ پیشین هم پیوسته می‌آید. جزءِ ابن با واژه‌یِ پیشین پیوسته می‌آید: Abolqāsem, Abuali Sinā, Alerāqi, Nasireddin, Ziāolhaq, sariosseyr, Hoseynebn e Ali, Isabn e Ja’far, Ebn e Batute.

کوته‌نوشت‌ها

کلیات

ABBR-1 اگر کوته‌نوشت با حروفِ بزرگ است، نقطه نیاورید؛ در غیرِ این صورت، با نقطه پایان یابد: Tehrān; TEH, Teh.
ABBR-2 همه‌یِ اجزای محتوایی در کوته‌نوشت بازتاب یابد. ترکیب‌هایِ پیوسته یک واژه به‌شمار می‌آیند؛ در دیگر حالت‌ها، هر واژه جداگانه کوتاه می‌شود و خروجی پیوسته است: cāhārrāh, cr.; hejri e s̄amsi, h.s̄.
ABBR-3 بزرگ/کوچک‌نویسی در کوته‌نوشتِ نقطه‌دار، تابعِ صورتِ کامل است: Dus̄ize Panāhi, Du. Panāhi; Tehrān, Teh.; cāhārrāh, cr.

کوته‌نوشت‌هایِ پرکاربرد

گاه‌شمارها: x. (xors̄idi); h.x.; h.s̄.; h.q.; m.; p.m.
ماه‌هایِ ایرانی: FAR, far.; ORD, ord.; XOR, xor.; TIR, tir; MOR, mor.; S̄AH, s̄ah.; MEH, meh.; ĀBĀ, ābā.; ĀZA, āza.; DEY, dey; BAH, bah.; ESF, esf.
ماه‌هایِ میلادی: Z̄ĀN, Z̄ān.; FEV, fev.; MĀR, mār.; ĀVR, āvr.; ME, me; Z̄UA, Z̄ua.; Z̄UL, Z̄ul.; UT, ut; SEP, sep.; OKT, okt.; NOV, nov.; DES, des.
روزهایِ هفته: S̄A, s̄a.; YS̄, ys̄.; DS̄, ds̄.; SS̄, ss̄.; CS̄, cs̄.; PS̄, ps̄.; JO, jo. / ĀD, ād.
زمان: bd. (bāmdād), 09:15 bd.; bz. (ba’dazzohr), 02:00 bz.

نشانه‌گذاری

نقطه (.)

• PUNC-PER-1 جمله‌یِ خبری/پرسشِ غیرِمستقیم با نقطه پایان می‌یابد: Man raftam. Az man porsid, cerā xos̄hāl am.
• PUNC-PER-2 بخشِ اعشاریِ عدد با نقطه جدا می‌شود: 25.05, 2.735.

علامت پرسش‌ (?)

• PUNC-QM-1 در پایانِ پرسش می‌آید: Kojā raft? Cegune? Na?

علامت تعجب‌ (!)

• PUNC-EX-1 پس‌از ابرازِ تعجب/دستور/آرزو/درخواست می‌آید: Ce qas̄ang! Komak! Āfarin! Dar rā beband!

ویرگول (,)

• PUNC-COM-1 میانِ جمله‌ی پایه و پیرو: Vaqt i resid, Mahin hanuz ānjā bud.
• PUNC-COM-2 به‌جایِ و / یا: Sobhhā boland mis̄avi, sobhāne at rā mixori va be dānes̄gāh miravi. Rāmin, Narges yā Mahin ham mitavānad komak at konad.
• PUNC-COM-3 در پیش و پسِ عبارتِ کوتاهِ توضیحی: Rāmin, dust am, xeyli lāqar ast.
• PUNC-COM-4 پس‌از ندا: Ey ostād e bozorgvār, az s̄omā mamnun am. Xod yā, s̄okr et.
• PUNC-COM-5 میانِ نامِ روز و تاریخ: s̄anbe, 31om e farvardin e 1393; s̄a., 31 e far. e ’93.
• PUNC-COM-6 جداکردنِ هر سه رقم در اعدادِ چهاررقمی به بالا: 2,000; 2,025.05; 2,000,000.

نقطه‌ویرگول (;)

• PUNC-SEM-1 جمله‌ها یا عبارت‌ها را قوی‌تر از ویرگول اما ضعیف‌تر از نقطه از هم جدا می‌کند: Mardom kār rā dust dārand; bedun e ān fekr mikonand, ke zende nistand.
• PUNC-SEM-2 برایِ برشمردنِ جفت‌ها یا دسته‌های متفاوتِ یک گروه به کار می‌رود: Dar in dānes̄gāh mitavān res̄tehā ye pezes̄ki o dandānpezes̄ki; hoquq, eqtesād va jāmees̄enāsi xānd.

دو‌نقطه (:)

• PUNC-COL-1 پیش از نقلِ‌ِقولِ مستقیم: Āmuzgār porsid: “Ke pāsox rā midānad?”
• PUNC-COL-2 پیش از فهرستِ تکمیلی: Mā be cand ciz niāz dārim: sālon, musiqi, qazā va nus̄idani.
• PUNC-COL-3 پیش‌از معنی/ترجمه: Tas̄xis: bāzs̄enāsi.
• PUNC-COL-4 در گفت‌وگو، پیش‌از نوبتِ گوینده: Navid: Cerā narafti? Narges: Vaqt nadās̄tam.
• PUNC-COL-5 پیش‌از بیانِ علت/توضیح: S̄ab rā ānjā gozarāndam: Mās̄in am xarāb s̄ode bud va tàmirgāh baste bud.
• PUNC-COL-6 میانِ ساعت و دقیقه: 07:45 bd.; 18:30.

گیومه (“ „)

• PUNC-QUO-1 ضمیمه‌ی نقلِ‌قول و گفتارِ مستقیم: “Doruq bozorgtarin gonāh be s̄omār miraft.” Āmuzgār porsid: “Ke pāsox rā midānad?”
• PUNC-QUO-2 برایِ برجسته‌سازی یا تعریف در نخستین‌ بار: Mahnāz fekr mikonad, ke to “afsorde” s̄odi. Morād e mā yek onsor e tarkibi’st, ke be ān “suratsāz” miguyand. Suratsāzhā bar do gune and …

خط‌ِ پیوند (-)

• PUNC-HYP-1 به‌جایِ تا / از … تا در بازه‌ها: Negāh konid be s. 21‑38. Dehxodā (1257‑1334); Sāāt e kār: s̄a.‑cs̄., 09:00‑18:00; Qatār e Tehrān‑Tabriz.
• PUNC-HYP-2 به‌جای به/ بر میانِ دو عدد: Esm e s̄axs 1‑1 neves̄te mis̄avad. Irān 2‑1 Koveyt rā s̄ekast dād.
• PUNC-HYP-3 پرهیز از تکرار: jodā‑ va sarhamnevisi.
• PUNC-HYP-4 جداسازیِ «روز‑ماه‑سال» در تاریخ: 31‑01‑1993, 31‑01‑93.

خطِ تیره (–)

• PUNC-DASH-1 نشانِ مکث: Hame tamām e ruz dar entezār budand – yekbāre āmad.
• PUNC-DASH-2 درِبرگیرنده‌یِ توضیحِ طولانی: Emruz sobh – hanuz dās̄tam bā mādar am sobhāne mixordam – be man telefon kard.
• PUNC-DASH-3 نشانِ تغییرِ گوینده: – Be pedar gofti? – Bale.
• PUNC-DASH-4 پیش از نامِ نویسنده/منبعِ نقل: “Doruq bozorgtarin gonāh be s̄omār miraft.” – Herodot

سه‌نقطه (…)

PUNC-ELL-1 حذفِ بخشِ قابلِ‌حدس/غیرِضروری؛ در پایان جمله نقطهٔ اضافی نمی‌آید: Pis̄nahād e Nasrin o … pazirofte s̄od. Bāzi e xub i bud … Fardā cekār mikoni?

پرانتز ( )

PUNC-PAR-1 برای توضیحات اضافی یا جایگزین‌ها از پرانتز استفاده کنید. اگر یک جمله کامل داخل پرانتز است، پیش‌از پرانتزِ بسته، نقطه بگذارید: ru(y) ≈ ru yā ruy; In ketāb rā (moteassefāne) hanuz naxānde bud. Diruz be bāzār raftim. (Parvin ham āmade bud.)

قلاب [ ]

PUNC-SQ-1 گزینه‌یِ جای‌گزین را نشان می‌دهد: ce[a]s̄m ≈ ces̄m yā cas̄m.

خطِ مورب (/)

PUNC-SL-1 گزینه‌هایِ جایگزین را با خطِ مورب بیان کنید. اگر گزینه‌ای دارایِ فاصله است، خطِ مورب را با فاصله پر کنید: Vorudi e estaxr barāy e kudakān/bozorgsālān 8,000/12,000 Tumān ast. Darbāre ye safar be Āfriqā ye Jonubi / Keniā hanuz tasmim nagereftim.